Zdziczałe imperia; Peter J. Leithart

Imperia mogą być wieżami lub miastami wzniesionymi w buncie przeciwko Bogu, kruszącymi buzdyganami, lub też mogą być sanktuariami dla wiernych i ich wybawcami. Pierwszy imperator Persji był namaszczony przez Boga dla kontynuacji działa dynastii Dawida, odbudowania Świątyni i władania nad imperium Boga.

Imperia mogą też być bestiami.

Na początku Księgi Daniela znajdujemy obraz imperium-bestii, kiedy Pan upokorzył Nabuchodonozora, pozbawiając go zmysłów i skazując go na egzystencję pomiędzy bydlętami (Dn 4). To pycha sprawiła, że imperator stał się podobny do bestii. Fragment ten stanowi zapowiedź tego, co znajdujemy w dalszej części proroctwa, gdzie Daniel opisuje wizję czterech zwierząt wyłaniających się ze wzburzonego przez wiatr morza pogan:

Oto cztery wiatry niebieskie wzburzyły Wielkie Morze, i cztery wielkie zwierzęta wychodziły z morza, każde inne. Pierwsze było podobne do lwa i miało orle skrzydła. Gdy potem spojrzałem, wyrwano jego skrzydła; wtedy podniosło się z ziemi i stanęło na dwóch nogach jak człowiek i dano mu ludzkie serce. Potem pojawiło się inne, drugie zwierzę, podobne do niedźwiedzia; było ono podniesione tylko jedną stroną, a miało w paszczy między zębami trzy żebra, i powiedziano mu: Wstań, jedz dużo mięsa! Potem spojrzałem, a oto pojawiło się inne, podobne do pantery; miało ono na grzbiecie cztery ptasie skrzydła, i cztery głowy miało to zwierzę, i dano mu władzę. (Dn 7,2-6)

W końcu Daniel ujrzał niebiańską salę tronową, w której Sędziwy wydał wyrok na bestie na korzyść „kogoś podobnego do Syna Człowieczego”, kto powstał, aby otrzymać władzę nad wszystkimi bestiami (7,9-14). Syn Człowieczy jest nowym Adamem, poskromicielem bestii. Będzie On nowym Nabuchodonozorem, królem królów, któremu Pan podda nawet dzikie bestie.

W wizji Daniela pierwszym zwierzęciem jest sam Nabuchodonozor – imperator, który najpierw stał się bestią, aby później odzyskać zmysły i władzę. Kolejnymi bestiami są królestwa, które Nabuchodonozor ujrzał w swoim śnie (Dn 2): Persja, Grecja i Rzym. Jak postępuje imperium-bestia? Z jednej strony wszystkie bestie razem przypominają cherubiny świątynne. Cherubiny posiadają cztery twarze – wołu, lwa, orła i człowieka – oraz skrzydła podobnie jak sfinksy lub gryfy w starożytnej i średniowiecznej ikonografii (por. Ez 1-3). Jak cherubiny-strażnicy w domu Boga imperia są potężnymi bestiami poskromionymi przez Boga, aby strzegły Jego lud. W swym pozytywnym wcieleniu Nabuchodonozor i królowie perscy okazywali srogość wobec wrogów Izraelitów.

Jednak siódmy rozdział Księgi Daniela nie powtarza po prostu snu Nabuchodonozora, lecz zapowiada degenerację władzy imperium. Imperia panujące nad oikoumene zostały powołane do zapewnienia bezpieczeństwa ludowi Bożemu na podobieństwo cherubinów. Jednak w czasach, kiedy Daniel otrzymał tę wizję, pierwsze imperium chwiało się w posadach (por. 7,1; pierwszy rok Baltazara), zaś prorok przewidział, że imperia staną się przeciwieństwem tego, do czego zostały powołane. Spośród dziesięciu rogów czwartej bestii wyrósł mały róg, który doprowadził do wyrwania trzech innych rogów i zaczął wypowiadać zuchwałe słowa (7,8). Ten róg wielce chełpi się i zaatakował świętych (7,21). W późniejszej wizji Daniel zapowiedział cierpienie i prześladowanie wiernych z rąk różnych sił imperialnych i semi-imperialnych. Zastępy niebieskie – Izrael jako gwiazdy Abrahamowe (por. Rdz 17) – zostaną zrzucone z nieboskłonu i na jakiś czas zostanie wstrzymane składanie ofiar (8,9-11). Po Aleksandrze „Piękna Ziemia” Izraela stanie się pionkiem w rozgrywce pomiędzy syryjskimi Seleucydami a egipskimi Ptolemeuszami (Dn 11). Król z Północy zbałamuci „tych, którzy bezbożnie będą postępować wbrew przymierzu” (11,32). Niektórzy sprzeciwią się temu kompromisowi, lecz również oni upadną (11,34-35). Nadejdzie dzień, kiedy imperia-bestie zwrócą się przeciwko panom, którym miały służyć jako ich strażnicy.

Począwszy od Kaina struktury polityczne powstawały na krwi ofiar. Krew była spoiwem Wieży Babel. Biblia potępia przemoc, jednak krwawa nieprawość sama w sobie nie czyni z imperium bestii. Imperia stają się bestiami, kiedy zaczynają żerować na ciele i krwi ludu Bożego. Imperia staja się drapieżnikami, kiedy przechodzą na dietę składającą się ze świętego mięsa. Uczty ofiarnicze, na których spożywa się ciała świętych, zawsze kończą się źle dla bankietujących. Przez swoje świadectwo Daniel i jego przyjaciele utworzyli przestrzeń dla nieskrępowanego kultu w neo-babilońskim kontekście. Kiedy święci składają świadectwo za cenę własnej krwi, wtedy podkopują fundamenty zezwierzęconego imperium. Imperia, które błogosławią potomstwu Abrahama, które rozpoznają boskie imperium, otrzymują błogosławieństwo. Te zaś, które żerują na potomstwie Abrahama, sąd własny jedzą i piją. W ten ironiczny sposób imperia-bestie odgrywają kluczową rolę w odkupieniu Izraela. Zamiast zapewnić materiał na odbudowę Świątyni oraz bezpieczeństwo jej budowniczym, one dokonują na nich rzezi. Jednak krew świętych jest winem gniewu Jahwe zatruwającym imperia, które najpierw zataczają się od niego, następnie potykają, aż w końcu upadają.

Tłum. B. Jarmulak

Fragment książki Petera J. Leitharta pt. Between Babel and Beast.