Batszeba – jak było naprawdę? James B. Jordan

Jedną z korzyści wynikających z badania detali tekstu Biblii, a w szczególności chronologii i rodowodów, jest to, że rzucają one nowe światło na wydarzenia, które same w sobie nie do końca są jasne. Podobnie ma się sprawa z historią Batszeby.

Wygląda na to, że Batszeba dobrowolnie oddała się Dawidowi. Nigdzie nie czytamy, żeby krzyczała albo broniła się (2 Sm 11,4). Czyż nie mamy prawa oczekiwać, że Biblia wspomniałaby o jej sprzeciwie, gdyby miał miejsce?

Czytamy, że Uriasz po przyjeździe z pola walki nie chciał odwiedzić żony i to mimo usilnych starań Dawida (2 Sm 11,11). Sprzeciw Uriasza ma zwrócić uwagę na grzech Dawida, a mianowicie na jego brak zaangażowania w wojnę (11,1). Gdyby Dawid poszedł na wojnę wraz z Arką Przymierza, wówczas podlegałby regułom świętości, które trzymałyby go z dala od współżycia z żoną (Pwt 23,10; Wj 19,15).

W II Księdze Samuela 13 czytamy, jak Ammon zgwałcił Tamar. Przy czym wyraźnie jest powiedziane, że ta protestowała, co uwydatnia grzech Ammona.

Skoro jednak Tamar broniła się, to dlaczego nie ma żadnego sprzeciwu ze strony Batszeby? Powinna była powiedzieć: „Nie, mój panie, nie godzi się!” Wówczas od razu ujrzelibyśmy cały ogrom grzechu Dawida. Jednak w tym wypadku nie ma żadnego sprzeciwu. Wszystko przemawia za jej współuczestnictwem. Jak wkrótce przekonamy się, Biblia nie odnotowuje jej sprzeciwu, gdyż cudzołóstwo nie było głównym grzechem Dawida. Tekst sam kieruje naszą uwagę na inne tory.

Czy więc mamy założyć, że Batszeba bez oporu oddała się cudzołóstwu? Jeśli tak, to dlaczego nie została ukarana? Dlaczego Natan wypowiedział sąd tylko nad Dawidem? Odpowiedź na te pytania staje się jasna po dokładnym przestudiowaniu chronologii, rodowodów i listy imion.

Chronologia i rodowody

Na początek musimy zwrócić uwagę na fakt, że Batszeba była wnuczką jednego z głównych doradców Dawida, Achitofela. Jej ojciec, Eliam, był jednym z trzydziestu najdzielniejszych rycerzy Dawida (2 Sm 11,3 i 23,34). To sugeruje, że Batszeba była znacznie młodsza od Dawida.

Spróbujmy to jeszcze bardziej uszczegółowić. Po pierwsze, Biblia trzykrotnie stwierdza, że Salomon był stosunkowo młody, kiedy wstępował na tron (1 Krl 3,7; 1 Krn 22,5; 29,1). „Młody” w tym kontekście oznacza młodego w porównaniu z wiekiem Dawida, który został królem w wieku trzydziestu lat, gdyż w Księdze Kronik to Dawid mówi o wieku Salomona. Możemy więc wnioskować, że Salomon miał dwadzieścia lat. Załóżmy, że rzeczywiście tak było. Z tego wynika, że Dawid miał pięćdziesiąt, kiedy urodził się Salomon, gdyż w sumie żył siedemdziesiąt lat. Zatem było to w połowie czterdziestoletniego panowania Dawida.

Inne wydarzenie – gwałt na Tamar – potwierdza naszą chronologię. Ammon i Absalom urodzili się Dawidowi w tym samym czasie, po tym jak został królem w Hebronie. Załóżmy, że miał wtedy trzydzieści jeden lat. Ammon z kolei musiał być młodzieńcem na tyle dorosłym, aby obmyślić gwałt, czyli co najmniej nastolatkiem. Gdy Dawid miał pięćdziesiąt lat, wtedy Ammon mógł mieć dziewiętnaście lat.

Tamar została zgwałcona wkrótce po tym, jak Dawid spał z Batszebą i doprowadził do śmierci Uriasza (2 Sm 13,1). Po dwunastu latach Absalom buntuje się, a zatem gwałt na Tamar nie mógł mieć miejsca zbyt długo po pięćdziesiątych urodzinach Dawida. W dodatku, skoro Achitofel nadal żył w czasie buntu Absaloma, to bunt ten nie mógł mieć miejsca znacznie później. Ale też nie możemy umieścić gwałtu na Tamar wcześniej, gdyż wtedy prawdopodobnie Ammon byłby zbyt młody. Zatem Tamar została zgwałcona, gdy Dawid miał około pięćdziesiąt lat.

Absalom czekał dwa lata, a potem zabił Ammona za gwałt na siostrze (2 Sm 13,23). Musiał mieć wtedy ponad dwadzieścia lat, gdyż posiadał już własne stada i dom (13,23-29). Jeśli moja rekonstrukcja bliska jest prawdy i Ammon zgwałcił Tamar w wieku dziewiętnastu lat, to Absalom mógł mieć wtedy osiemnaście lat. Czekał, aż osiągnie właściwy wiek do samodzielnego działania. Absalom miał więc około dwudziestu lat, gdy zgładził Ammona.

Absalom żył na wygnaniu przez trzy lata (2 Sm 13,38). Potem mieszkał dwa lata w Jerozolimie poza pałacem królewskim (14,28). Po czterech latach wszczął bunt (15,7). Zatem zbuntował się jedenaście albo dwanaście lat po gwałcie na Tamar. Przyjmijmy, że dwanaście. Dawid miał wtedy sześćdziesiąt dwa lata.

(II Księga Samuela 15,7 w hebrajskim tekście masoreckim stwierdza, że Absalom zbuntował się po czterdziestu latach. Józef Flawiusz i starożytne tłumaczenia mówią o czterech latach. Gdyby bunt wydarzył się w czterdziestym roku panowania Dawida, to i tak nie byłoby czasu na wydarzenia związane z buntem Absaloma ani na te, które nastąpiły potem. Poza tym, poprzedni paragraf wykazał, że tekst koncentruje się na chronologii życia Absaloma. Dlaczego więc nagle miałby przeskoczyć na panowanie Dawida albo odnieść się do jakiegoś wydarzenia, które nastąpiło dopiero po czterdziestu latach? Dlatego komentatorzy przyjmują cztery lata jako poprawną chronologię. My też.)

W czasie buntu Achitofel był już starym człowiekiem, ale wciąż na tyle sprawnym, aby doradzać Absalomowi (2 Sm 15,12, itp.). Dla porównania Barzillaj Gileadczyk czuł się za stary do sprawowania urzędu w wieku osiemdziesięciu lat (19,35). Powiedzmy, że Achitofel miał około siedemdziesięciu czterech lat w czasie buntu. Tekst nie podaje powodu, dla którego Achitofel poparł Absaloma, lecz możemy założyć, że nie podobało mu się to, jak Dawid potraktował jego wnuczkę i jej męża.

Poniższy schemat zakłada, że kolejne pokolenia pojawiają się co dwadzieścia lat i pozwala określić wiek Batszeby, gdy Dawid z nią współżył:

Bunt Absaloma                         Gwałt na Tamar               Uwiedzenie Batszeby

Dawid 62                                    Dawid 50                                   Dawid 49

Achitofel 74                               Achitofel 62                               Achitofel 61

Eliam 54                                     Eliam 42                                     Eliam 41

Batszeba 34                               Batszeba 22                               Batszeba 21

Oczywiście, wiek wszystkich osób jest przybliżony, lecz wielce prawdopodobny. Zważając na różnicę wiekową i fakt, że Dawid był królem, nie trudno wywnioskować, że Dawid po prostu zdominował Batszebę.

Podsumujmy argument z chronologii: Achitofel był dziadkiem Batszeby, a (jak to za chwilę zobaczymy) Eliam służył u boku Dawida, zanim ten zasiadł na tronie. Kiedy Dawid został królem, wtedy Eliam musiał być już zasłużonym rycerzem. Ponieważ Achitofel nadal żył, kiedy Absalom zbuntował się, to musimy umieścić jego bunt tak wcześnie, jak tylko to możliwe. Jednak wiek Ammona i Absaloma, gdy Tamar została zgwałcona, nie umożliwia przesunięcia tego wydarzenia wcześniej niż na dwudziesty rok panowania Dawida.

Równocześnie, zwracając uwagę na fakty z życia Achitofela i Eliama, nie możemy umieścić uwiedzenia Batszeby we wczesnych latach panowania Dawida, gdyż byłaby wtedy za młoda. Natomiast jeśli byłaby starsza, to wówczas Achitofel byłby za stary, aby doradzać Absalomowi. Dlatego powinniśmy przyjąć, że Dawid uwiódł Batszebę około dwudziestego roku swego panowania.

W końcu II Księga Samuela 13,1 zdaje się zakładać (choć tekst wprost tego nie mówi), że Ammon zgwałcił Tamar niedługo po tym, jak Dawid zgrzeszył z Batszebą. Pierworodny syn króla zapewne myślał, że ujdzie karze, gdyż ojciec sam nie był bez winy.

Zatem uwiedzenie Batszeby mogło nastąpić w osiemnastym lub dziewiętnastym roku panowania Dawida. Gwałt na Tamar i narodziny Salomona miały miejsce około dwudziestego roku panowania Dawida. Absalom zbuntował się dwanaście lat później, czyli w trzydziestym drugim roku panowania Dawida.

Grzech Dawida

Achitofel był doradcą Dawida, a Eliam był jednym z jego wybitych rycerzy. Eliam najwyraźniej był u boku Dawida już wtedy, gdy ten był na pustyni, czyli zanim został królem. To wynika z II Księgi Samuela 23. Werset 34 stwierdza, że Eliam był jednym z trzydziestu najdzielniejszych rycerzy. Werset 13 mówi, że trzech z nich przyniosło Dawidowi wodę, gdy mieszkał w jaskini Adullam po tym, jak zbiegł przed Saulem (1 Sm 22,1-2). Zakładam na podstawie II Księgi Samuela 23,13, że ta „trzydziestka” była już przy Dawidzie w tamtym czasie – I Księga Samuela 22,2 stwierdza, że Dawid miał wtedy u swojego boku w sumie już czterystu mężów. Nie wiemy dokładnie, kiedy to było, ale załóżmy, że Dawid miał wtedy dwadzieścia siedem lat. Eliam mógł mieć dziewiętnaście. Nawet gdyby Eliam nie należał do tej trzydziestki w tamtym okresie, to stał się jednym z nich na początku rządów Dawida, gdyż właśnie wtedy toczono wojny i tylko wtedy mógł zasłynąć na polu bitwy.

Co to znaczy? To znaczy, że Batszeba wzrastała w otoczeniu dworu Dawida. Zgodnie z naszym schematem miała dwa lata, gdy Dawid zasiadł na tronie. Jej ojciec i dziadek często gościli na dworze króla. Dawid dobrze ich znał. Bardzo możliwe, że Dawid brał Batszebę na kolana, kiedy była małą dziewczynką. Dlaczego by nie? Znając Dawida, wydaje się, że często mógł bawić się z małymi dziećmi na dworze królewskim. Założę się, że Dawid klepał Batszebę po plecach, by się jej odbiło, gdy była niemowlęciem.

Batszeba wzrastała w podziwie dla Dawida, człowieka według serca Bożego, autora psalmów, króla namaszczonego przez Boga. Przez całe życie traktowała go jako wielkiego przywódcę duchowego Izraela. Wielokroć widziała, jak modlił się do Boga. Słyszała, jak ojciec i dziadek wychwalają króla. Dlatego, kiedy Dawid po nią posłał, przyszła. (Wątpię, żeby przyszła, gdyby wezwał ją na przykład Achab).

Dlaczego jednak Dawid musiał o nią wypytywać (2 Sm 11,3)? W wieku pięćdziesięciu lat jego wzrok zapewne się pogorszył. Pomiędzy nimi była pewna odległość i prawdopodobnie mógł rozpoznać zaledwie jej ogólne zarysy. Lecz zwróćmy uwagę na to, że mieszkała wystarczająco blisko pałacu, aby Dawid mógł ją podpatrzyć, co świadczy o tym, że oboje z mężem znajdowali się w bliskim otoczeniu dworu królewskiego. Ponadto odpowiedź, jaką Dawid otrzymał („Czyż to nie Batszeba, córka Eliama, żona Uriasza Chetejczyka?”), sugeruje, że posłaniec zakładał, iż Dawid ją znał („Zapewne wiesz, królu Dawidzie, że to Batszeba!”).

Co Dawid jej powiedział? Możemy tylko przypuszczać. Być może: „Zaufaj mi. Nie ma w tym nic złego. Wszakże jestem królem”. I Batszeba zaufała mu. Przecież, w przeciwieństwie do przeciętnego Izraelity, Dawid miał wiele żon i nałożnic. (Oczywiście nie powinien był ich mieć, ale je miał.) Królowie, jak wiedziała Batszeba, różnili się od zwykłych ludzi.

Czy Batszeba potrafiła czytać? Czy miała egzemplarz Tory? Nie sądzę – niewielu ludzi czytało przed czasami Gutenberga, a już na pewno niewielu miało własny egzemplarz Prawa. To, co Batszeba wiedziała o duchowych sprawach, nauczyła się właśnie od takich mężów jak Dawid. Skoro Dawid mówił, że przespanie się z nim było w porządku, to nie miała większego powodu, by kwestionować jego słowa.

Jeśli się nie mylę, to udało mi się oczyścić Batszebę z poważnego grzechu. Została zwiedziona. Jednak grzech Dawida staje się tym poważniejszy. To już nie tylko cudzołóstwo, ale i zwiedzenie maluczkich. Słowa Natana zdają się to implikować, gdyż prorok mówi o bogaczu, który zabił owieczkę ubogiego męża (2 Sm 12,4).

Ta historia opowiada więc o upadku Dawida. Był on, w przeciwieństwie do Adama, królem, przywódcą, przewodnikiem, nauczycielem (psalmistą). Był niczym anioł Jahwe (2 Sm 14,17.20; 19,27). Dlatego właściwa analogia to porównanie z Lucyferem w Ogrodzie Eden. Lucyfer był aniołem-opiekunem ludzi w czasach naszej niedojrzałości. Jednak sprowadził śmierć na Adama i Ewę, gdy nadużył swojej pozycji (Gal 3,19; 4,1-3). Dawid postąpił podobnie. Jak Wąż zwiódł cudzą żonę.

To właśnie szczegóły uświadamiają nam okropieństwo zachowania Dawida w stosunku do Uriasza Chetejczyka. Mąż ten był prozelitą. Był także jednym z trzydziestu doborowych wojowników króla (2 Sm 23,39). Podobnie jak Eliam był z Dawidem, zanim ten został królem. Był znajomym Dawida i kompanem z czasów wojennej tułaczki.

Kto doprowadził do nawrócenia tego Chetejczyka? Możliwe, że sam Dawid – był przecież duchowym przywódcą mężów, którzy przyłączyli się do niego w Adullam. Wielce prawdopodobne, że Dawid bezpośrednio miał udział w nawróceniu Uriasza. A jeśli nie, to i tak jako duchowy przywódca oddziału zapewne uczył Uriasza podstaw wiary.

Uriasz i Eliam byli rycerzami „okrągłego stołu” króla Dawida. Mała Batszeba wzrastała, prawdopodobnie widząc od czasu do czasu tajemniczego i urzekającego obcokrajowca, Uriasza. Kiedy rozkwitła i stała się piękną kobietą, wtedy Eliam wydał ją za Uriasza – powstała nowa więź. To wynika ze szczegółów opowieści.

Kiedy Dawid zachęcał Uriasza do pogwałcenia reguł wojennych, aby przespał się ze swoją żoną, podczas gdy Arka Przymierza była w obozie wojennym, ten zaprotestował. Jednak w przeciwieństwie do Batszeby Uriasz był wówczas dojrzałym mężem przywykłym do wydawania samodzielnych osądów. I wtedy zabił go Dawid, czyli jego duchowy ojciec.

Wnioski

Kilka rzeczy wynika z przestudiowania materiału dowodowego. Po pierwsze, mamy bliską więź pomiędzy Achitofelem, Eliamem, Uriaszem, Dawidem i Batszebą. Ludzie ci dobrze się znali od wielu lat. Należeli do tego samego dworu królewskiego. Sam ten fakt czyni grzech Dawida o wiele bardziej okrutnym niż zazwyczaj się sądzi.

Po drugie, widzimy, że Batszeba była prawdopodobnie niewinna w całej tej aferze. Jeśli nawet miała wątpliwości (a prawdopodobnie je miała), to Dawid mógł je bez trudu rozwiać.

Po trzecie, widzimy, że kiedy Dawid dopuścił się cudzołóstwa i morderstwa, to jego głównym przewinieniem było nadużycie urzędu i pozycji, do jakich Bóg go wyniósł. Wynika to jasno z II Księgi Samuela 11,1: „Następnego roku, w czasie, kiedy królowie zwykli wyruszać na wojnę [czyli wiosną], wysłał Dawid Joaba (…) Dawid wszakże pozostał w Jeruzalemie”. Nie postąpił jak król. Lecz póki co był to tylko grzech zaniedbania. Jednak wkrótce potem Dawid wykorzystał swój duchowy autorytet, by zwieść innych, uwikłać ich w grzech i zabić tych, którzy znajdowali się pod jego opieką. Nadużył władzy, aby wykorzystać młodą kobietę, która mu ufała. Posłużył się swoim autorytetem do popchnięcia wiernego męża do grzechu. Wreszcie go zabił. Największą zbrodnią Dawida było zbezczeszczenie świętego powołania, które Bóg mu dał w Izraelu.

Po czwarte, Dawid sprzeniewierzył się misji Izraela. Izrael miał być światłem dla pogan. Jako naród kapłański miał przyprowadzić innych do Boga. Uriasz był owocem takiej służby. Mógł się nawrócić przez samego Dawida. Dawid był z pewnością jego duszpasterzem. Lecz Dawid go zabił. Zamiast nieść świadectwo narodom, Dawid zabija je po ich nawróceniu.

Po piąte, interesujące jest to, że nasza chronologia uwidacznia strukturę chiastyczną panowania Dawida. Dawid rządził siedem lat w Hebronie, zanim został królem nad całym Izraelem, a potem rządził siedem lat po tym, jak został odrzucony (na krótko) jako król. W połowie panowania popadł w grzech. Wtedy urodził się Salomon, lecz rodzina Dawida zaczęła się rozpadać. Po dwudziestu latach wspinania się na szczyt nastąpiłó dwadzieścia lat spadania na dno.

Panowanie Dawida

0 – Dawid wstępuje na tron Judy

7 – Pozostałe plemiona podporządkowują się Dawidowi

20 (ok.) – Grzechy; narodziny następcy tronu

33 (ok.) – Plemiona buntują się pod wodzą Absaloma

40 – Dawid umiera

Tłumaczył Bogumił Jarmulak.

Artykuł ukazał się w Biblical Horizons 93.